Als meisje kreeg ik een barbiepop voor mijn verjaardag. Teleurstelling alom. Wat volgde was een langdurig gedoogbeleid waarbij mijn Barbie haar kartonnen starterswoning nooit zou verlaten. Daarna kon ik haar, op dat liedje uit 1997 na, tot ver in mijn volwassen leven negeren. Begin dit jaar raakte ik toch gefascineerd. Barbies verwekker, de Amerikaanse speelgoedfabrikant Mattel, kondigde namelijk gezinsuitbreiding aan. De nakomertjes kregen de opvallende namen petite, tall en curvy. De laatste, Curvy Barbie, heeft een voller figuur dan we van haar zusters gewend zijn. ‘Door meer verscheidenheid in de poppenlijn aan te brengen, weerspiegelt Barbie de wereld die jonge meiden om zich heen zien’, zei Mattel ter introductie van de poppen. Een rijkelijk late constatering waar ook een bekentenis in schuilt. Is Mattel het eindelijk met ons eens dat de originele barbiepop geen realistische weergave van het vrouwenlichaam is? In het verleden duldde het bedrijf geen kritiek als het om Barbies looks ging. Barbie is een pop en kan dus nooit een echt vrouwenlichaam weerspiegelen, klonk het verweer dan. Daar zit een kern van waarheid in. Maar geen ander speelgoed evenaart haar functie als rolmodel, meisjes over de hele wereld identificeren zich met haar. Over de benaming van de nieuwe poppen is overigens maandenlang nagedacht. Curvy, petite en tall mochten niet op zieltjes trappen. In werkelijkheid lijkt het vooral een verwoede poging om te voorkomen dat de drie gezusters het familiebedrijf verder om zeep helpen. Met de drie nieuwe poppen voert Mattel de grootste en meest onconventionele verandering sinds Barbies ontstaan in 1959 door. Het bedrijf moest wel, aangezien het sinds een paar jaar met een sterk teruglopende verkoop kampt. In een ijzige bitchfight met Disney's paradepopje Elsa, heeft Barbie de ethische en emancipatorische strijd hopeloos verloren. Barbie is simpelweg niet menselijk genoeg. Curvy, petite en tall moeten de schade dus beperken. Maar vooralsnog doet met name Curvy de discussie over ons huidige vrouwbeeld weer volop oplaaien.  

Oppervlakkig gebruiksvoorwerp 

Kritiek op Barbie is niet nieuw, die is er al vanaf het moment dat ze met haar lange slanke benen de speelgoedmarkt op schreed. Toen al werd gezegd dat ze jonge meiden een onrealistisch beeld van het vrouwenlichaam zou geven. En dat doet ze natuurlijk ook. Barbies uiterlijk zegt werkelijk niets over het echte vrouwenlichaam. Vrouwen van vlees en bloed hebben over het algemeen geen hoofd dat qua omtrek gelijk staat aan hun taille. Een Amerikaanse diëtist berekende Barbies maten in verhouding tot die van de mens. Barbies nek is twee keer zo lang als de gemiddelde mensennek. Haar benen zijn vijftig procent langer dan haar armen, bij een mens is dit rond de twintig procent. Waar haalt ons Barb de tijd vandaan om die eindeloze benen netjes glad te houden? Ongetwijfeld een van de betere familiegeheimen. Haar borst-, heup-, en taillematen zijn verre van reëel, zelfs wanneer je deze vergelijkt met een afgetraind model van lingeriemerk Victoria's Secret. In haar originele hoedanigheid menstrueert ze bovendien niet en omdat haar voetjes altijd in de hakkenstand staan, is het vrijwel onmogelijk om zonder schoeisel rechtop te staan. Haar gebrek aan ambitie, want stofzuigen is nauwelijks een ambitie te noemen, reduceert haar tot een oppervlakkig gebruiksvoorwerp. Barbie is Barbie vanwege haar uiterlijk, niet vanwege eventuele andere kwaliteiten. Welke vrouw wil alleen op haar uiterlijk beoordeeld worden?  

Fat Barbie 

Dan de met rondingen gezegende Curvy. Anders dan haar naam doet vermoeden, is ook zij niet realistisch. Uit Engels onderzoek blijkt dat Curvy veel slanker is dan de gemiddelde Britse vrouw tussen de 16 en 24 jaar. Wat zijn die vrouwen dan door de ogen van Mattel, Fat Barbies? Het bedrijf streeft ernaar om vrouwen van alle leeftijden te vertegenwoordigen, maar gebruikt hierbij eigen interpretaties die niet perse op een positieve manier grensverleggend zijn. Uit legio onderzoeken blijkt dat zowel meisjes als jongens zich laten beïnvloeden door Barbies uiterlijk. Onderzoek van psychologe Helga Dittmar (Sussex University) toont bijvoorbeeld aan dat kinderen tussen de 5.5 en 7.5 jaar minder tevreden over hun eigen figuur waren nadat ze een boek hadden gelezen waarin plaatjes van de originele Barbie staan. Ze voelden zich achteraf onzekerder over hun eigen lichaam. Kinderen die hetzelfde boek lazen, maar dan zonder plaatjes, waren dat niet. Lenore Wright (Baylor University Texas) zegt in een interview tegen de BBC: 'Kinderen hebben tegenwoordig een andere relatie met hun speelgoed. Ze zijn zich veel meer bewust van hun eigen lichaam en projecteren dat mogelijk op Barbie. In een test met de nieuwe barbiepoppen noemden meisjes Curvy Barbie dik. Ze zeiden dit wel op een voorzichtige manier, anders zouden ze Curvy kunnen kwetsen.' Enige nuance is op zijn plek, want natuurlijk zijn er ook kinderen die helemaal niet stilstaan bij Barbies uiterlijk en het gewoon leuk speelgoed vinden. Afgezien van de commerciële nood verschijnt Curvy op een uiterst merkwaardig moment. Want worden barbiepoppen eindelijk dikker, willen meiden juist gespierd en dun. De zogenaamde fitgirls hebben, tijdens het gekibbel over Barbie, keihard toegeslagen.  

Bevestiging en bewondering 

Wat is er met ons uiterlijk gebeurd, mogen we niet meer gewoon zijn of ouder worden? We zien er met z'n allen steeds perfecter uit. Ja mannen, jullie ook. Ironisch, want we lijken daardoor steeds meer op de originele Barbie. Het perfecte uiterlijk brengt een behoorlijke druk met zich mee, aangezien de afgetrainde killerbody al lang niet meer aan beroemdheden is voorbehouden. De killerbody is maakbaar. Tegenwoordig zoeft de buurvrouw vijf keer in de week in flitsende renkleding voorbij en staat haar Instagrampagina vol met foto's die haar status als fitgirl benadrukken. Allemachtig, die blokjesbuik. Niet dat je het haar niet gunt natuurlijk. Ondertussen denk je aan de tijd die je nog hebt voordat je je bloot moet geven op een strand aan de Middellandse Zee. Pas ik nog in mijn bikini? Ziet het er nog een beetje uit en weet je wat, stik erin: is het niet gewoon goed zoals het is? De schoonheidsnorm voor vrouwen veranderd toch voortdurend. Via de swinging sixties (Twiggy), de supermodellen (Cindy Crawford), de heroin chic (Kate Moss) en het postmoderne schoonheidsideaal (Kim, wiens achterwerk beroemder is dan haar achternaam) zijn we in een periode van fitgirls en killerbody’s beland. De fitgirls hebben een levensstijl waarin sport, voeding en geestelijke balans centraal staan. Het resultaat, of de beloning, zien we werkelijk overal om ons heen: dunne vrouwen met gespierde buiken, armen, benen en een strakke bips. De (sociale) media staan er bol van. Minimaal gekleed, maar zelfbewust maken ze voor hun volgers een selfie in de spiegel van de sportschool. Deze volgers zijn andere fitgirls die deel uit maken van dezelfde, meestal online, gemeenschap. Rond de fitgirls is een enorme industrie ontstaan. Voeding, kleding, meditatiemethoden, boeken, trainingsschema's en advies op maat. Ten behoeve van de ultieme fitgirllevensstijl rinkelt de kassa goed. Opvallend is de manier waarop de fitgirlslevensstijl geëtaleerd wordt. Op internet is het onvermijdelijk. Kijk hoe ik sport, kijk wat ik eet, kijk naar mijn gezonde lunch, kijk naar mijn lichaam, zie hoezeer ik in balans ben en aanschouw hoe gelukkig ik van dit alles word! Oja, vergeet vooral niet op like te drukken. De actiefoto's en voedseldagboeken vliegen je om de oren. De bevestiging en bewondering van anderen lijkt een enorme drijfveer. En daar schuilt voor sommigen het gevaar. Wanneer wordt iets obsessief en wat zijn de mogelijke gevolgen van steeds meer trainen, uitgekiende voeding en steeds een maatje kleiner?  

Ongezonde kanten 

Actrice Fajah Lourens, Nederlands bekendste fit girl en schrijfster van het succesvolle boek Killerbody Dieet, kreeg zowel kritiek als bijval nadat ze aan Metro verklaarde dat als je af wil vallen, je van honger moet houden. Op internetfora werd de link naar een eetstoornis gauw gelegd. Anderen vonden dat veel te vergezocht. Maar de gezondheidshype kan wel degelijk een ongezonde kant hebben. Amerikaanse wetenschappers (Georgia College en State University) lieten een verband zien tussen sociale media, eetstoornissen, lichaamsbeeld en dwangmatig sportgedrag. Voor hun onderzoek werden 262 mensen online geënquêteerd. Deze werden naar hun sport- en eetgewoontes en gebruik van sociale media gevraagd. De resultaten van het onderzoek toonden aan dat mensen die online veel fitnessinspiratie opdoen een grotere kans hebben om ziektes als anorexia en boulimia te ontwikkelen. Met name jonge mensen die hun mobiele telefoon veel gebruiken, hebben een verhoogde kans. Dat is aannemelijk, want als ze willen, zien zij daar de hele dag foto's van platte blokjesbuiken en salades zonder dressing op. Websites voor fitgirls besteden vrijwel allemaal aandacht aan zelfbeeld, eetstoornissen en hoe om te gaan met kritiek op hun levensstijl. De fitgirlgemeenschap wapent zich tegen kritiek, maar is zich er tegelijkertijd dus van bewust dat het verschil tussen een gezonde en ongezonde levensstijl voor sommige van hun bezoekers erg klein is. Voor de beheerders van die websites ligt daar een niet te negeren verantwoordelijkheid. De modellen van Victoria's Secret worden over het algemeen beschouwd als de mooiste vrouwen ter wereld. De veertien zogenaamde Angels kregen ongetwijfeld goede genen van hun ouders mee, maar hebben een dagtaak aan het trainen van hun lichaam. Naast het fulltime trainen, hanteren ze een zeer streng dieet. Wanneer Angel Martha Hunt zich laat ontvallen dat haar trainingsschema een marteling is, zouden er de nodige alarmbellen af moeten gaan. Maar het bleef relatief rustig. Later deelde ze haar gedetailleerde eetdagboek en fitnessschema met genoegen met haar Instagramvolgers. Niets aan de hand.  

Tweet it, don't eat it 

Gelukkig is er ook een tegenbeweging. Deze wordt officieus aangevoerd door de populaire Amerikaanse actrices Amy Schumer (Inside Amy Schumer) en Lena Dunham (Girls). Beide dames hebben een niet gangbaar figuur voor Hollywoodbegrippen en moeten zich daar voortdurend voor verdedigen. Even onder ons: ik ben 1.80 meter, weeg 67 kilo en heb dezelfde maat als Amy Schumer. Ik heb me nog nooit hoeven verdedigen. De Emmy-winnares haalt regelmatig op satirische wijze uit naar het onrealistische vrouwelijke schoonheidsideaal. Geconditioneerde ideeën over gewicht of leeftijd worden genadeloos gefileerd. Ze doet dat zo doeltreffend, dat je meteen inziet hoe ontzettend belachelijk de normen zijn als het om ons uiterlijk gaat. Wanneer ze in haar programma op consult gaat bij de 'voedingsdeskundige van de sterren', legt deze haar de dieetmogelijkheden voor. Een van de opties is het instagramdieet waarbij ze mag bestellen waar ze zin in heeft, daar een foto van moet maken, deze op Instagram en Twitter moet zetten om het eten vervolgens weg te gooien. Tweet it, don't eat it. Een andere optie is eten waar ze zin in heeft, maar dat niet doorslikken. Als Schumer antwoordt dat zoiets anorexia heet, vraagt de voedingsdeskundige schouderophalend of ze überhaupt wil dat haar programma een vervolg krijgt. In een van haar shows vertelt ze over Trainwreck, de film die ze schreef. Als de producent voorstelt dat ze zelf de hoofdrol op zich neemt, zit daar wel een aantal voorwaarden aan verbonden. Of ze dan acuut wil stoppen met eten en onder begeleiding van een persoonlijke trainer kilo's wil lozen.  

Veelvuldig naakt in beeld 

Afgelopen jaar poseerde ze vrijwel naakt voor de Pirellikalender. De kalender, die bekend staat om de exotische en glamoureuze foto's van topmodellen, koos voor een atypische aanpak. Dit keer werden vrouwen geselecteerd om wat ze hebben bereikt, niet vanwege hun uiterlijk. Allemaal hebben ze een carrière, status en invloed. Amy Schumer koos er bewust voor om gefotografeerd te worden zoals ze is en dus zijn haar rondingen prachtig in beeld. Dit voorjaar veroorzaakte het blad Glamour een relletje door haar op de cover ongevraagd als plus-size (een maatje meer) aan te duiden. Zangeres Adele, plus-sizemodel Ashley Graham en actrice Melissa McCarthy stonden in hetzelfde rijtje. Schumer vond dat het blad jonge meiden daarmee een verkeerde boodschap gaf. 'Er is niets mis mee om plus-size te zijn. Dat zijn prachtige en gezonde vrouwen. Ik heb maat 38. Jonge meiden kijken nu naar mijn lichaamsbouw en denken dat dit plus-size is', schreef ze op haar Twitterpagina. Later voegde ze toe dat labels als plus-size onnodig zijn en bovendien exclusief voor vrouwen lijken te gelden. Haar collega Lena Dunham deed de televisiewereld opschudden in de door haar geschreven en geproduceerde serie Girls. Dunham's mollige lichaam is veelvuldig naakt in beeld, ook wanneer ze seks heeft met haar vriendjes. De boodschap: zo zien echte vrouwen er dus uit en ja, die mogen ook seks hebben op televisie. De Australische blogger Essena O'Neill had een half miljoen volgers op Instagram. Ze plaatste ontelbare foto's van haar tengere gespierde lijf. Vaak werd ze gekleed door sponsors. Van de ene op de andere dag stopte ze ermee. 'Zonder het me te realiseren, was ik een groot deel van mijn jeugd geobsedeerd door sociale media, acceptatie, status en uiterlijk', schrijft ze op haar vernieuwde Instagrampagina. Daarop waarschuwt ze jonge meisjes. 'Laat je niet wijsmaken dat je niet goed genoeg bent zonder een laag make-up, meer dan honderd likes op je foto, een bikinilichaam en lang, blond haar.' Het verhaal ging de hele wereld over.  

Om in een doosje te doen 

Terug naar Curvy Barbie. Hoe verhoudt haar verkoop zich tot die van de originele Barbie? Een woordvoerder van Mattel zegt in een e-mail dat het bedrijf geen cijfers deelt met derden en er daarom geen uitspraken kunnen worden gedaan over de resultaten van Curvy in Nederland. Wat wel duidelijk is, is dat de overkoepelende boodschap die Barbie uitdraagt, namelijk dat meisjes kunnen zijn of worden wie of wat ze willen, en de evolutie van Barbie door nieuwe lichaamsvormen, door media en moeders positief is ontvangen. Het doet ons goed om te horen dat we blijkbaar de juiste weg hebben ingeslagen, aldus de reactie Mattel. Komt er in dit artikel eigenlijk ook een man aan het woord? Jazeker. Op de vraag wat hij van haar rondingen vindt, antwoordt Ken dat hij van Barbie houdt, ongeacht hoe ze er uitziet. Wat een vent. Je zou hem in een doosje willen doen.