Dit artikel verscheen in oktober 2018 in Lef Magazine.
Laten we beginnen met de keiharde feiten. Alcohol is, na tabak, de belangrijkste te voorkomen oorzaak van sterfte ter wereld. Er zijn relaties met meer dan tweehonderd verschillende ziektes; één daarvan is borstkanker. Uit onderzoek van TNO (2014) blijkt dat naar schatting 7,7 procent van alle borstkankergevallen in Nederland kan worden toegeschreven aan het gebruik van alcohol (dat zijn 1024 vrouwen per jaar). Eén glas alcohol per dag verhoogt het relatieve risico op borstkanker met ongeveer 7 tot 10 procent, bij drie à zes glazen ligt het risico al 40 procent hoger.
Natuurlijk kunnen getroffen vrouwen niet op individueel niveau zeker weten of hun
alcoholinname heeft bijgedragen aan de borstkanker (omdat er ook andere factoren meespelen zoals erfelijkheid en overgewicht, zie kader), maar wel is wetenschappelijk onomstotelijk bewezen: hoe meer je drinkt, hoe groter het risico. En dat weet maar 10 procent van de Nederlanders.
'Artsen hebben de risico's van alcohol en de mogelijke link met mijn borstkanker nooit besproken'
Onwetendheid
Journalist Caroline Griep (54) hoorde bij de grote groep landgenoten die niet op de hoogte was van de schadelijkheid van alcohol. Sinds haar studententijd dronk ze veel en vaak. ‘Het was nooit: wanneer mag ik weer drinken? Maar áls ik dronk, zo’n drie keer in de week, dan was het meteen een hele fles.’ Van de risico’s van alcohol drinken had ze geen idee. ‘Ik ben een enorme struisvogel en rende jarenlang weg van die medische informatie. Ik wílde het ook niet weten. Anderen die ongevraagd van wal staken over alcohol en kanker, vond ik zeikerds. ‘Doe niet zo ongezellig’, zei ik dan. ‘We zitten nu even lekker te drinken.’’
In de zomer van 2015 wist ze dat er iets niet goed was. ‘Diep van binnen wist ik dat mijn alcoholgebruik me had overgenomen en dat het sterker was dan ik. Als ik me net had voorgenomen te minderen, hoefde ik maar langs het terras te lopen waar mijn buurvrouwen aan de wijn zaten, en het was weer raak. Ik kon geen nee zeggen.’ Bij verslavingszorginstelling Kick Your Habits vond ze hulp, totdat ze van de ene op de andere dag werd opgeslokt door een operatie, bestralingen, chemo’s en hormoontherapie. Caroline had borstkanker.
'Ik heb gewoon gesolliciteerd naar borstkanker zonder dat ik het wist'
Op hol geslagen oestrogenen
Ze is bepaald niet de enige, helaas. Eén op de zeven à acht vrouwen in Nederland krijgt borstkanker. Een deel van hen belandt in het Antoni van Leeuwenhoek, een ziekenhuis
en onderzoeksinstituut in Amsterdam dat is gespecialiseerd in kanker. Dr. Matti Rookus is daar epidemioloog, waar ze de risicofactoren voor het krijgen van borstkanker wetenschappelijk onderzoekt. Ze is de aangewezen persoon om uit te leggen wát alcohol precies doet met het borstweefsel.
Algemeen geldt dat hoe langer we worden blootgesteld aan het geslachtshormoon oestrogeen, hoe hoger het risico is op borstkanker. Rookus: ‘Oestrogeen bindt zich aan de oestrogeenreceptoren (een soort ‘happertjes’) van gezond borstweefsel, wat vervolgens leidt tot celdeling. Als je alcohol drinkt, creëer je een hoger oestrogeenniveau en gaat dus ook de celdeling omhoog. Het risico dat er dan iets fout gaat dat niet op tijd hersteld wordt, is groter.’ Kort geleden werd ook ontdekt dat vrouwen die dagelijks minstens één glas alcohol drinken, ook
meer oestrogeenreceptoren hebben. De celdeling in de borst wordt door alcohol dus van twee kanten aangezwengeld.
Op de website van Pink Ribbon wordt bij risicofactoren met geen woord gerept over alcohol
Naast het effect op onze hormoonspiegel, doet alcohol nog meer met je lichaam. Het wordt in je bloed omgezet tot de kankerverwekkende stof acetaldehyde en het leidt tot vrije radicalen in het bloed; beide ‘processen’ geven directe DNA-schade. Tenslotte bestaan er nog een hele reeks vitamines die helpen om DNA-schade te herstellen, maar de opname van die vitamines wordt door het drinken van alcohol geremd.
Zoetstoffen en E-nummers
Als blijkt dat Caroline ‘gewoon’ beter wordt, durft ze te googelen op de link tussen alcohol en
borstkanker. Ze schrikt zich kapot. Daar staat het, zwart op wit: alcohol drinken verhoogt het risico op borstkanker. Caroline: ‘Natuurlijk weet ik niet zeker of mijn kanker één op één door alcohol is ontstaan, maar het is samen met overgewicht de enige zelf beïnvloedbare risicofactor. Hoezo wist ik dit niet? Ik heb gewoon gesolliciteerd naar borstkanker
zonder dat ik het doorhad.’
Veel mensen weten heus dat alcohol niet gezond is, maar lang niet iedereen legt de link tussen alcohol en (borst)kanker. Professor Ellen Kampman weet daar alles van. Ze is hoogleraar Voeding en Ziekte aan de Wageningen Universiteit en geeft regelmatig presentaties in inloopcentra, bibliotheken en kroegen. Kampman: ‘Ik vraag vaak waar mensen het eerst aan denken bij voeding en kanker’. ‘Zoetstoffen en E-nummers komen dan het vaakst naar voor. Alcohol wordt amper genoemd. Terwijl dat, samen met overgewicht, echt de voornaamste veroorzakers
zijn. Anders dan veel mensen denken, bepaalt genetische aanleg maar 5 tot 10 procent van het risico op borstkanker.’
Als Kampman in haar presentaties dieper ingaat op de risico’s van alcohol, reageren mensen vaak tweeledig. De ene groep zegt: ‘Wat fijn dat u me daar op wijst, ik ga daar rekening mee houden.’ De andere groep bagatelliseert het: ‘Ach, dat ene glaasje wijn.’ Kampman: ‘Ik kan me echt zorgen maken over de hoeveelheid alcohol die jonge meisjes drinken. Ze doen aan binge drinking op een leeftijd waarop zij volop in ontwikkeling zijn, de hormonen rondgieren, de cellen delen… en dan zo’n enorm kankerverwekkende stof binnen krijgen in grote hoeveelheden.’
Toch heeft Kampman hoop voor de toekomst, mits we wat geduld hebben met zijn allen. ‘Je bent al bijna een outcast als je nog probeert ergens een sigaretje op te steken. Daar hebben we wel vijftig jaar over gedaan. Als we alcohol op dezelfde manier aanpakken als roken, zal de gemiddelde Nederlander uiteindelijk bewustere keuzes maken. Maar vooralsnog zit de alcohollobby nog gewoon aan tafel als het over het Nationaal Preventieakkoord gaat. Bizar natuurlijk.’
'Ik heb gewoon gesolliciteerd naar borstkanker zonder dat ik het wist'
Publiekscampagnes
Waarom weet de grote meute zo weinig over de schadelijkheid van alcohol? Hoogleraar psychiatrie René Kahn van de Universiteit Utrecht zegt in zijn boek Op je gezondheid? Over de effecten van alcohol iets zinnigs over het gebrek aan kennis ‘We geven enorm veel geld uit aan het screenen op borstkanker, terwijl we bijna tweeduizend vrouwen moeten screenen om één sterfgeval te voorkomen. En voorlichting geven aan vrouwen over het nadelige effect van alcohol op het ontstaan van borstkanker? Met misschien een groter resultaat? Bent u het tegengekomen? Ik niet.’
Bij KWF Kankerbestrijding ligt de nadruk bij publiekscampagnes inderdaad meer op de twee grootste risicofactoren rond het krijgen van kanker: uv-straling in verband met huidkanker (Smeren, Kleren, Weren) en roken in verband met longkanker (Rookvrije Generatie). Pink Ribbon is sinds twee jaar onderdeel van KWF en richt zich specifiek op borstkanker. Echter: wie daar in de zoekbalk alcohol invult, krijgt nul resultaat. Zelfs op de pagina Risicofactoren wordt met geen woord over alcohol gerept. Is dat niet een beetje gek voor zo’n bekend kenniscentrum, waar toch veel vrouwen hun informatie vandaan halen? Woordvoerder Annebel Schipper van KWF Kankerbestrijding en Pink Ribbon beaamt dat er een relatie is tussen alcohol en borstkanker, want ‘elk jaar krijgen naar schatting 1000 tot 3000 Nederlandse vrouwen borstkanker door alcohol’. Ze adviseert dan ook om matig te zijn met alcoholgebruik. Waarom wordt dat dan niet vermeld op de website? Ook na doorvragen blijven ze er vaag over: ‘We hebben keuzes gemaakt, maar we nemen dit zeker mee in de toekomst.’
Gemiste kans
Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WKOF) is sinds 1993 actief in Nederland en schenkt meer aandacht aan de link tussen alcohol en (borst)kanker en de manier waarop die kennis bij de mensen thuis belandt. Van hen kwam in 2016 het persbericht dat alcohol zeven soorten kankers veroorzaakt, dat vervolgens breed werd opgepakt in de landelijke media. Germund Daal is Hoofd Communicatie en Gezondheidsvoorlichting bij WKOF: ‘Dat Pink Ribbon alcohol niet noemt als risicofactor is een enorme gemiste kans. Ik vraag me ook af wat de reden erachter is. Zijn ze niet op de hoogte van de informatie? Of moeten ze hun informatie nog aanpassen?’ Het WKOF komt later dit jaar met een publiekscampagne (televisie en online) waarbij ze met een soort schijf van vijf laten zien hoe je de kans op kanker kunt verkleinen. Geen alcohol drinken is één van die adviezen, aldus Daal.
Ook de eerder genoemde epidemioloog dokter Matti Rookus is verbaasd over de website van Pink Ribbon en het niet vermelden van alcohol als risicofactor. ‘Er staat van alles over het al dan niet krijgen van kinderen, borstvoeding en hormoongebruik. Dat is allemaal prima, maar dat zijn dingen die je niet snel kunt veranderen. Natuurlijk is het belangrijk dat mensen dat weten, maar er moet ook bij dat het risico groter wordt als je na de menopauze overgewicht hebt of als je weinig beweegt en inderdaad ook als je alcohol drinkt. Dat zijn allemaal factoren die beïnvloedbaar zijn.’ Ook de reactie van het KWF/Pink Ribbon vindt ze vreemd: ‘Met die paar zinnen erbij, heb je alle risico’s benoemd. Ik zie het probleem niet.’
'We zitten met z'n allen aan de chiazaad, maar alcohol moet gewoon kunnen'
Sufkut
Caroline ondergaat een operatie, chemo, bestralingen en hormoonkuur. Met resultaat, want
ze wordt weer helemaal beter. Als ze net afscheid heeft genomen van de medische molen en haar dochter een feestje geeft, proost ze met een glas champagne op het leven. Het dons staat nog op haar hoofd. Caroline: ‘Ik dronk na mijn behandeling veel minder vaak, maar áls ik dronk was het nog steeds te veel. Dan had ik een kater de volgende dag en daar bovenop ook het loodzware schuldgevoel: waar ben ik in godshemelsnaam mee bezig? Ik wist, als ik nu geen punt zet, dan ben ik straks wéér aan de beurt. Na mijn diagnose kon ik nog zeggen dat ik het
niet wist, maar bij een volgende keer zou ik in de spiegel kijken en hardop zeggen: dit wilde je toch?’ Ze zoekt opnieuw hulp bij Kick Your Habits en drinkt inmiddels al ruim een jaar geen druppel meer.
Met haar werk als journalist en haar net verschenen boek Lieve Facebook-vrienden, ik heb borstkanker hoopt Caroline vrouwen bewuster te maken van de relatie tussen alcohol en borstkanker. ‘Ik geloof dat verhalen vertellen gedrag kan veranderen. Minder drinken moet sexy worden, alleen dan gaat het werken. Ik zeg trouwens niet dat iedereen moet stoppen met drinken, want als je het met mate kunt doen dan is het prima. Maar ik vind het wél belangrijk dat mensen zich bewust zijn van de risico’s. We zitten met z’n allen aan het chiazaad, maar drinken moet gewoon kunnen. Dat is dweilen met de kraan open.’
Begin dit jaar schreef Caroline haar eigen verhaal op voor Jan Magazine (Voelen anderen die borstkanker krijgen zich ook zo schuldig?). De meeste reacties waren positief, op een column van schrijfster Saskia Noort in het blad Linda na. Caroline: ‘Ze vond me, geloof ik, een enorme sufkut die zich liet leiden door angst. Weet je wat het is? Veel mensen wíllen het niet weten. Want iedereen leeft in de achterlijke veronderstelling dat als je niet drinkt, het leven niet leuk is. Alle mensen in herstel van een verslaving weten: dat is echt een enorme misvatting.’
Risico in herstel
Hoe zit het eigenlijk met het risico op borstkanker als je in herstel bent? We drinken nu dan wel geen druppel meer, maar ooit was dat anders. Daalt het risico als je stopt met drinken? Volgens de eerdergenoemde hoogleraar Voeding en Ziekte Ellen Kampman is die vraag heel lastig te beantwoorden. ‘Borstkanker is niet alleen afhankelijk van alcohol. Het is ook de vraag of de vrouwen overgewicht hebben of roken. Over slokdarmkanker en keelkanker is wel een schatting gemaakt: tien tot twintig jaar na het stoppen met alcohol zit je op het risiconiveau van iemand die nooit drinkt. Over borstkanker hebben we geen cijfers, daar is meer onderzoek voor nodig. Volledig stoppen met drinken werkt natuurlijk altijd in je voordeel.’
------
Nadat dit artikel ter controle naar alle bronnen is gestuurd, liet KWF Kankerbestrijding/Pink Ribbon
weten dat ‘de website op dit moment wordt aangepast’. Inmiddels wordt alcohol vernoemd bij het rijtje risicofactoren voor borstkanker en is er zelfs een aparte webpagina aan besteed.
------
Kader 1: Deze vrouwen hebben een alcoholverslaving en kregen borstkanker
Sandra van Leeuwen (43) heeft een actieve alcoholverslaving:
‘Ik had geen idee dat mijn alcoholgebruik een rol kan hebben gespeeld bij mijn borstkanker. Na mijn diagnose ging ik op zoek naar informatie en las ik het pas op internet. Hoe serieus ik die info moet nemen weet ik niet… Je weet toch nooit zeker waar je borstkanker door is ontstaan? Er kan nog zoveel meer meespelen. Ik ben tegen iedereen altijd open over mijn alcoholverslaving, maar als ik het tegen artsen vertel, merk ik dat ze me niet meer serieus nemen. Dan gaan ze alleen maar door over die alcohol… Dat doet pijn, want ik ben geen wandelende lallende wijnfles, maar een kankerpatiënt die gehoord wil worden.’
Eliza (56) is in herstel van een alcoholverslaving:
‘Ik was net een jaar in herstel toen ik borstkanker kreeg. Pas toen verdiepte ik me meer in de risicofactoren voor het krijgen van borstkanker, maar ik moet eerlijk zeggen: de specifieke link met alcohol sprong er voor mij toen niet echt uit. Ook artsen hebben dit nooit besproken met mij. Ik lees soms ook dat een glas rode wijn zelfs gezond kan zijn. Dat is toch verwarrend? Als ik de genoemde cijfers zo zie en ze zijn echt duidelijk aangetoond, dan vind ik dat er meer bewustwording moet komen. Gelukkig gaat het met mij inmiddels weer heel goed. Ik ben blij dat ik een tweede kans heb gekregen in het leven.’
Kader 2: Factoren die het risico op borstkanker vergroten
• Erfelijke aanleg
• Weinig of geen kinderen hebben
• Op latere leeftijd het eerste kind krijgen
• Kort of helemaal geen borstvoeding geven
• Op jonge leeftijd voor het eerst menstrueren
• Laat in de overgang komen
• Heel dicht klierweefsel in de borst hebben
• Hormoonpreparaten tegen overgangsklachten
langer dan 2 tot 3 jaar gebruiken
• ‘De pil’ slikken
• Elke dag meer dan één glas alcohol drinken
over een langere periode
• Weinig lichaamsbeweging
• Overgewicht tijdens en na de overgang
(Bron: Ministerie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport)
LEES MEER...