Alcohol. Heb je dat echt nodig om te overleven? Nee. Cocaïne? Heroïne? Cannabis? Allemaal dingen waarmee je zonder kunt. Voor velen niet nodig om mee te stoppen, voor mensen in herstel van levensbelang. Maar kun je ook zonder suiker? Nee. Je leeft omdat je brein hersencellen bevat die met elkaar communiceren. Dat kan alleen als ze energie krijgen. Waar andere lichaamscellen hun energie uit andere bronnen kunnen halen, zijn de hersenen afhankelijk van glucose. Iemand die zegt volledig zonder suiker te kunnen, liegt dus. Iemand die zegt dat suiker verslavender (en schadelijker) is dan cocaïne, liegt ook of is misleid. En dat is precies wat de Amerikaanse professor Robert Lustig in mei 2015 bij RTL Late Night vertelde. Sinds jaar en dag voert hij oorlog tegen suiker en zijn filmpjes worden massaal gedeeld op sociale media. 
Rob Markus, als bijzonder hoogleraar neuropsychologie (hij richt zich op de effecten van onder andere voeding op het brein en gedrag) verbonden aan de Universiteit van Maastricht, wil daar graag op reageren. ‘Toen Lustig bij RTL Late Night vertelde dat suiker even verslavend is als cocaïne, had Humberto Tan één vraag moeten stellen. Namelijk: ‘Wordt uw veronderstelling ook echt ondersteund door de meerderheid van goed uitgevoerde wetenschappelijke humane studies op dit gebied?’ Meneer Lustig had ‘nee’ moeten zeggen, maar dan was de uitzending afgelopen omdat zijn verhaal dan niet meer interessant genoeg was. Als hij ‘ja’ had gezegd, had hij gelogen.’ 

Kort lesje wetenschappelijke waarheid 
Markus legt graag uit wat de criteria zijn voor een voldoende wetenschappelijke ondersteuning. ‘Er zijn altijd wel één of twee studies te vinden die enigszins ondersteunen wat jij duidelijk wilt maken. Maar om te weten of iets het meest waarschijnlijk is, moet je niet af gaan op twee studies. Daarvoor wordt binnen de wetenschap gekeken naar álle studies wereldwijd die op dat gebied zijn gedaan, en die ook nog eens goed uitgevoerd en gecontroleerd zijn en gepubliceerd in toonaangevende internationale tijdschriften. Daarbij valt 70 tot 80 procent van alle studies al af.  
De gemiddelde uitkomsten uit de overgebleven studies noemen wij ‘op dit moment de meest waarschijnlijke waarheid’. De veronderstellingen van Lustig zijn slechts gebaseerd op een beperkt aantal dierstudies; ze worden niet ondersteund door het merendeel van andere dierstudies en al helemaal niet door humane studies.’ 

Dopamine op zich zegt niets over verslaving 
‘Als delen van het brein, die betrokken zijn bij cocaïneverslaving ook enigszins actief worden na het eten van suiker, en een wetenschapper gebruikt dit als bewijs dat suiker een verslavende dikmaker is, dan is het logisch dat het publiek dit slikt als zoete koek’, zegt Markus.  
De onderzoekers zagen dat bij muizen die suiker kregen toegediend een verhoogde dopamine-afgifte was. Markus: ‘De link werd meteen gelegd: Hee, een verhoogde dopamine-afgifte! Dat zien we ook bij mensen die cocaïne snuiven! Suiker zorgt voor een dopamineverhoging, cocaïne zorgt voor een dopamineverhoging, conclusie: suiker is net zo verslavend als cocaïne.’ 
Maar dopamine op zich zegt helemaal niets over verslaving, stelt Markus. ‘Dopamine zorgt voor gevoelens van geluk en dat niveau verhoogt wanneer je plezier hebt, of als je beloond wordt. Bijvoorbeeld door een heerlijke warme douche, het krijgen van een cadeautje, het bedrijven van de liefde, of door inderdaad iets te eten wat we heel erg lekker vinden. ‘Heel veel dingen veroorzaken dopamineverhoging, maar zijn niet verslavend. Dat is dus de eerste grote fout die gemaakt is’, zegt Markus. ‘Door de verhoging van het dopamineniveau direct met verslaving in verband te brengen. Het is in eerste instantie door de onderzoekers zelf onjuist of ‘overdreven’ geïnterpreteerd, en vervolgens door de media eenzijdig opgepikt en aangedikt gepresenteerd aan het grote publiek.  
Een groep mensen voor wie het –cru gezegd- een welkome ‘verklaring’ is voor het feit dat het niet lukt om af te vallen of niet aan te komen.’ 

Waarom juist herstellend verslaafden? 
In de volksmond is ‘verslaving’ toch al een lekker bekkend woord. Mensen zijn verslaafd aan Louis Vuitton tassen, aan zijden zakdoekjes, aan lippenbalsem en nu aan suiker. Dat is een vervelende ontwikkeling, omdat het een echte verslaving bagatelliseert, en het stigma bovendien geen goed doet. 
Dat suiker door heel veel mensen als verslavend middel wordt gezien is niet eens zo gek. Google op suikerverslaving en de behandelingen, hoe je in drie stappen van je verslaving af komt, termen als vergif, gevaren enzovoorts vliegen je om de oren. Pas op de tweede pagina klik je door naar een artikel van het Kenniscentrum suiker & voeding, waarin uitgebreid wordt uitgelegd waarom suiker niet voldoet aan de criteria waarmee de DSM (diagnostisch handboek voor psychische aandoeningen) verslaving aanduidt.  
Hoewel suiker of zoetigheid inderdaad iets doet met je beloningscentrum, levert het geen onthoudingsverschijnselen op, je hebt niet steeds meer nodig om hetzelfde effect te bereiken. Bovendien heeft suiker niet dezelfde toxische vernietigende effecten in het brein zoals alcohol en andere harddrugs dat wel hebben.  Als er sprake is van controleverlies omtrent eten, dan gaat het in vrijwel alle gevallen om een eetverslaving of eetbuistoornis wat onder gedragsverslaving valt en niet puur door suiker komt. 
Op Facebook en via onze nieuwsbrief riepen we herstellend verslaafden op om op het ‘suikerverslaving artikel’ te reageren en over het resultaat waren we verbaasd. We kregen uitsluitend reacties van mensen die vinden dat suiker even verslavend is als alcohol of cocaïne, of zelfs nog verslavender. (Zie kaders) 
Een vraag die we tijdens de telefonische interviews stelden was dan ook hoe zij hun middelenverslaving waarvan ze in herstel zijn, vergeleken met een verslaving aan suiker. De een gaf aan vroeger meerdere behandelingen te hebben gehad voor eetstoornissen en pas écht in herstel te zijn geraakt sinds ze geen suiker meer gebruikt, de ander is erg veel gaan snoepen sinds ze in herstel is en is bang voor een cross addiction, en weer een ander baseert zich op het onderzoek van Robert Lustig als hij zegt dat suiker nog verslavender is dan cocaïne.  

Eigen schuld, dikke buik 
Wij vroegen ons af hoe het kan dat júist mensen die beter dan wie ook weten hoe vernietigend een verslaving is, die ontwenningsverschijnselen maar al te goed kennen, toch zo overtuigd zijn als het over suikerverslaving gaat. Psychiater Bram Bakker snapt het ergens wel: ‘Zoetigheid kan wel degelijk iets met je stemming doen, zoals bewezen is dat bijvoorbeeld chocolade je dopamineniveau doet stijgen. Als het uit de hand loopt én je bent er gevoelig voor, loop je het risico een eetverslaving te ontwikkelen, maar dat is een gedragsverslaving en wordt niet veroorzaakt door een bepaald voedingsmiddel. Er is niemand die kan claimen dat suiker fysiologisch gezien verslavend is.’ Ook geeft Bakker aan dat het voor mensen fijn is om een probleem buiten zichzelf te plaatsen. ‘Het is prettig om te zeggen: ik ben verslaafd aan suiker, dus ik kan er niets aan doen. Met andere woorden: ik ben niet degene die niet kan afvallen, dat doet mijn suikerverslaving.’  

Dat beaamt ook Markus. ‘Als ik juist deze doelgroep hoor zeggen dat suiker even verslavend is als cocaïne, dan vallen mijn schoenen uit.’ Hij geeft aan dat veel mensen graag wíllen dat suiker verslavend is. ‘Het is niet gemakkelijk om, als je de neiging hebt overgewicht te ontwikkelen, telkens weer te concluderen dat het door jezelf komt. Dat klinkt cru, maar in de meeste gevallen komt overgewicht toch echt door de persoon zelf.’ 
Overeten heeft volgens de twee deskundigen niets te maken met specifieke voedingsstoffen op zich, maar met het feit dat eten en alles daaromheen een plezierig effect geeft, waardoor we het graag doen. En nog eens, en nog eens. Markus: ‘Maar dat is nog steeds geen verslaving. Als je bijvoorbeeld verslaafd bent aan alcohol, drink je niet omdat het plezierige effecten geeft. Je drinkt omdat je niet anders meer kúnt. Als je stopt met drinken krijg je zulke heftige ontwenningsverschijnselen, die je dwingen door te gaan. Suiker doet dat niet.’ 

FABELS OVER SUIKER 
‘Diabetes komt door het eten van te veel suiker’ 
Diabetes (suikerziekte) is een ziekte waarbij het lichaam de bloedsuiker niet meer in evenwicht kan houden, doordat het lichaam te weinig van het hormoon insuline aanmaakt. Het ontstaan van diabetes type 2 heeft niet direct met suiker te maken. Deze vorm van diabetes (het lichaam van mensen met type 1 maakt zelf helemaal geen insuline meer aan, doordat het afweersysteem de cellen die insuline aanmaken vernielt) krijg je onder andere door overgewicht en erfelijke aanleg. Overgewicht ontstaat onder meer doordat we meer energie binnen krijgen dan we verbranden, of dat nou door koolhydraten, vetten of eiwitten komt. 

‘Schrap suiker, je kunt beter superfoods nemen’ 
Suiker is vergif en zonder het eten van superfoods hoor je er niet bij. Gojibessen, kokos, honing en blauwe bessen horen in je dieet. Producten die gewoon suikers bevatten. En je lichaam maakt geen onderscheid. Het is niet zo dat suiker uit een sinaasappel in een ander verteringsstelsel terechtkomt dan suiker uit een gevulde koek. Het is aangetoond dat je inderdaad beter een sinaasappel dan een gevulde koek eet, maar dat is omdat je uit appeltjes van oranje ook vezels, vitaminen en andere gezonde voedingsstoffen haalt. Qua suikers maakt het aan het eind van het verteringsproces echter geen drol uit. 
 
‘Het is de schuld van de verborgen suikers, in zoveel producten zit suiker verstopt!’ 
Een veelgehoorde opmerking. Maar verborgen suikers bestaan helemaal niet. Er is geen enkele voedselfabrikant die in het geniep ingrediënten toevoegt en het stiekem anders noemt. Glucose, fructose, sacharose zijn allemaal benamingen voor suiker en dat staat gewoon op het etiket. En ja, er zijn producten waarin suiker zit waarvan je het niet verwacht, omdat het niet zoet smaakt. Maar als een bakker geen suiker toevoegt aan brood rijst het niet, en als een fabrikant geen suiker toevoegt aan producten, bederft de boel sneller en lopen mensen sneller het risico ziek te worden. 
 
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Het voedingscentrum over suiker en verslaving 
‘Er wordt wel eens beweerd dat suiker even verslavend is als drugs. Suiker activeert net als drugs, vet, maar ook mooie muziek of sporten, het beloningscentrum in je hersenen. Het zorgt voor afgifte van de stof dopamine, dat een prettig gevoel geeft. Maar in tegenstelling tot bij het stoppen van alcohol of drugs gebruik, krijg je bij het stoppen met suiker geen onthoudingsverschijnselen en is er niet steeds meer nodig om hetzelfde prettige gevoel te ervaren. Van verslaving aan de stof suiker kun je dus niet spreken. Wel is het zo dat we beloond worden met een prettig gevoel als we eten, waardoor we gemotiveerd zijn om te eten. In een omgeving waarin het niet moeilijk is om aan eten te komen leidt dat soms tot meer eten dan gezond voor ons is.’ 
Bron: www.voedingscentrum.nl / Adviesorgaan over voedsel van de Nederlandse overheid. 

 
INTERVIEWS 
Saskia Nadort 
‘Of je suiker een verslavende stof kunt noemen is lastig. Als je er gevoelig voor bent, beperkt het je zeker in je doen en laten. Je gaat makkelijker  overeten, waardoor je dik wordt, of het maakt je depressief. Er gebeurt van alles met je lijf als je stopt met suiker; hoofdpijn, zenuwachtig, wisselende stemmingen. In die zin vind ik het een verslaving. De suikers die ik nodig heb, haal ik uit bijvoorbeeld fruit. Kijk, het gaat om de geraffineerde suikers. Dat is de scheiding die ik maak. Ik merk dat ik door geen suiker te nemen, ook minder zucht heb naar andere middelen die voor mij ongezond zijn.’  

Koosje Schuurman (43) 
‘Verslaving is een hersenziekte en in mijn optiek geldt dat ook voor suiker. Ik ben in herstel van een medicijnverslaving en onthoud me ook van andere middelen, maar suiker was van jongs af aan een probleem. Als ik als kind zoetigheid at, was ik de rest van de dag op zoek naar eten. Ik ben behandeld voor binge eating disorder, maar dan moest ik ook weer ‘gewoon’ leren eten. Als ik een gebakje nam, was het hek weer van de dam. Eén is te veel en duizend nooit genoeg. Sinds ik voedingsmiddelen zoals suiker en meel niet meer neem, werkt het voor mij wel. Het woord verslaving wordt vaak te pas en te onpas gebruikt. Als ik over verslaving spreek, gaat het over het zieke deel van mijn brein, dat door suiker wel degelijk geactiveerd wordt.’ 
 
Charlie Paludanus (51) 
‘Door suiker voel je je even beter, je krijgt er tijdelijk energie van. Je maakt geluksstofjes aan en mensen voelen zich liever gelukkig dan ellendig. In die zin vind ik het verslavend. Daarbij kan ik me voorstellen dat als je lichaam gewend is aan veel suikers, het gaat protesteren als je daarmee stopt. Dan krijg je die enorme zucht naar suiker. Ik kan dat niet wetenschappelijk hard maken, maar het lijkt me een logisch gevolg. Je lichaam heeft suikers nodig, maar die kun je beter uit ‘langzame koolhydraten’ halen, daar kan je lichaam beter mee overweg omdat de suikers dan geleidelijk in je bloed komen. Of je het dan wel een verslaving kunt noemen? Ja, het is inderdaad niet net als met alcohol dat je verslaafd aan de suiker bent, maar wel aan het fijne effect ervan.  
 
Esther ten Hove (25) 
‘Mijn drug of choice was alcohol, maar sinds ik clean ben haal ik uit snoepen en snacken een soort compensatie. Ik ben bang dat het een cross addiction is, maar als ik kijk naar de zucht die ik had naar alcohol is dit niet te vergelijken. Wel weet ik dat ik iets doe dat ongezond is en waar ik beter mee kan stoppen, maar ik doe het toch. Misschien ben ik er me sinds ik in herstel ben ook wel meer bewust van. Dat ik er veel meer op let, iemand anders zou er misschien niet zoveel aandacht op vestigen. Dat zou ook nog best kunnen, maar ik blijf het in de gaten houden.’ 

Hans Landsmeer (69) 
‘Suiker is puur vergif en verslavender dan cocaïne. Er zijn onderzoeken geweest, niet door Jan met de Pet maar door wetenschappers van naam, die dat uitwijzen. Sinds ik in herstel ben heb ik legio mensen gezien die al jaren of nog maar pril in herstel waren en die veel trek in zoetigheid hadden. Zelf heb ik er gelukkig geen last van, maar ik was op jonge leeftijd al geen zoetekauw.  
Alcohol en bijvoorbeeld nicotine brengen veranderingen aan in je brein, als je tien jaar bent gestopt en je steekt weer een sigaret op, is de kans groot dat je in no time weer op twee pakjes per dag zit. Het zou natuurlijk kunnen dat suiker niet zulke veranderingen aanbrengt, maar het doet wel degelijk iets met je beloningscentrum.’