Een vegan dieet is goed voor het milieu, het eten van veel groenten en fruit is gezond, je krijgt meer onverzadigde vetten binnen, wat dan weer goed is voor je hart en de arme diertjes hoeven niets meer te doen voor jouw consumptie. Want in een veganistisch dieet gebruik je behalve vlees of vis ook geen eieren, zuivel, honing of kroepoek (want garnalen malen is niet heel diervriendelijk). En zo zijn er nog tal van producten die je niet kunt eten: veel soorten snoep bevatten  gelatine en dat is dan weer een eiwitproduct dat voorkomt in de huid, botten en kraakbeen van zoogdieren. Friet gebakken in dierlijk vet: no go. Chocolade (zélfs de pure variant) bevat in veel gevallen melk. Bij het bewerken van suiker wordt beenderkool gebruikt, wat wordt gemaakt uit koeienbotten. Het roze van de roze koek is een product van geplette schildluizen en de smaak van vanille-ijs wordt versterkt door bepaalde lichaamssappen van bevers, uit een klier die zich tussen de anus en geslachtsorganen bevindt. Dus… 
Kortom: je moet als vegan heel veel producten laten staan. En laat dát nou even handig zijn voor het verbergen en in stand houden van een eetstoornis. 

Vegan + eetstoornis 
Niet iedere vegan heeft natuurlijk een eetstoornis, laten we dat voorop stellen. In 1996 waren er namelijk nog maar zo’n 16.000 veganisten in Nederland. In 2014 was dat aantal al gestegen naar 45.000 en begin dit jaar werd geschat dat Nederland meer dan 121.000 veganisten telt. Als die allemaal een eetstoornis zouden hebben, zouden de toch al lange wachttijden bij eetstoornisklinieken helemaal de spuigaten uitlopen. De beweegreden voor een veganistisch eetpatroon blijkt cruciaal: uit recent onderzoek aan de universiteit van Düsseldorf blijkt namelijk dat veganisten en vegetariërs die om gezondheidsredenen dierlijke producten uit hun dieet schrappen, vaker een eetstoornis (meestal de niet-erkende eetstoornis orthorexia) hebben dan mensen die ‘gewoon’ vlees eten. De mensen die veganistisch aten om het milieu of het verminderen van dierenleed, vertoonden in het onderzoek niet vaker een eetstoornis.  
Volgens hoofdonderzoeker Friederike Barthels wordt een veganistisch eetpatroon vaak als gezond gezien en is het daardoor een perfect masker voor mensen die hun eetstoornis proberen te verbergen. Uit ander onderzoek uit 2013 in het Verenigd Koninkrijk, bleek dat ongeveer de helft van de mensen met anorexia dierlijke voeding weglaat uit zijn of haar dieet, tegenover 2 procent van de ‘normale’ Britse bevolking. Of dat percentage anno 2019 hoger is geworden, door de enorme toename aan foodbloggers en hippe hashtags als #cleaneating, #vegan en #healthyfood, is onduidelijk. 
 
Mee met de hype  
Een groot deel van hen begon pas met het volgen van een vegetarisch of veganistisch dieet, tijdens de ontwikkeling van de eetstoornis, omdat het het afvallen zou versnellen. ‘Mijn hele denken draaide om afvallen’, vertelt Sandra Esmeyer (48) die in herstel van een verslaving gediagnosticeerd werd met boulimia. ‘Ik had heel lang niet door dat ik een eetstoornis had, lange tijd voerde sowieso mijn verslaving de boventoon en was het eetprobleem op de achtergrond aanwezig. Dat kwam meer naar voren tijdens mijn herstel. Ik had altijd een excuus om bepaalde dingen niet te eten, maar ik was ook heel overtuigend naar mezelf, ik geloofde er heilig in dat ik het puur voor de dieren deed. Of voor mijn gezondheid. Maar als je continu obsessief bezig bent met eten, maakt het niet uit wat je wel of niet in je mond stopt; dat is gewoon niet gezond.’ 
 
Eetprobleem in herstel 
Hoe vaak horen we wel niet, zeker bij vrouwen die in herstel zijn van een verslaving, dat er ook nog een eetstoornis broeit. Een eetstoornis die wordt weggewuifd omdat diegene ‘écht’ geen gluten mag eten, allergisch is voor het een of ander of inderdaad strikt veganistisch eet of alle koolhydraten weglaat. Een voedingshype kan een mooi masker zijn. Het wordt vaak gezien als iets gezonds en aangemoedigd. Sandra: ‘Eigenlijk ging ik in elke voedingshype wel mee, zo at ik een jaar geen suiker omdat dat negatief in het nieuws was. Daarna volgde de vegan leefstijl, maar dat hield ik helemaal niet vol, joh: mijn lichaam had die voedingsmiddelen gewoon nodig  en daardoor verviel ik in eetbuien. Boulimia is de officiële diagnose, maar ik lees steeds meer over orthorexia en kan mezelf daar meer in vinden. Mijn verslaving heb ik los kunnen laten, daarvan ben ik al jaren in herstel. Maar eten blijft een lastig punt, helaas. Vegan ben ik niet meer, vegetarisch wel sinds een jaar of vier. Maar dat is écht puur om niet mee te werken aan de bio-industrie.’ 
Ook Sabine (21) is in herstel van een verslaving en nu in behandeling voor boulimia. Ze vertelt dat ze al langer kampte met een eetstoornis, maar dat die pas echt zichtbaar werd toen ze stopte met alcohol en drugs. Jaren geleden at zij zo veel mogelijk veganistisch. ‘Als excuus zei ik dat dat beter was voor mijn puistjes, wat ook wel zo was, maar dat ik er makkelijker mee afviel was natuurlijk een mooie bijkomstigheid. Toen ik nog bij mijn ouders woonde, was het niet altijd mogelijk om echt vegan te eten. Ik depte dan bijvoorbeeld het spul dat in dierlijk vet was gebakken zoveel mogelijk droog, maar at het dan wel op. Van dingen als kaas kon ik geen genoeg krijgen, daar blééf ik van eten en het resulteerde in eetbuien. Dus het was makkelijker om dat door een veganistisch dieet helemaal te skippen en daar een excuus voor te hebben.’ Sabine gaat nu ze in behandeling is voor boulimia ook vaker naar OA-meetings. ‘Daar komt dit onderwerp best vaak aan bod’, vertelt ze. ‘Fellows volgen bepaalde eetregels om af te vallen en zijn daar heel streng in, maar aan hun omgeving vertellen ze een andere reden voor de regels. Dat deed ik zelf ook. Mijn familie en vrienden wisten dat ik bepaalde dingen niet at, omdat het beter was voor mijn huid. Daardoor werd er ook niet zo op gelet.’  

Meer in de praktijk 
Voedingshypes volgen elkaar snel op, volg je geen glutenvrij dieet, dan kun je wel aan de slag met het paleo-dieet of je laven aan superfoods. Monique Reuver werkt al zo’n dertig jaar als diëtist in ‘eetstoornisland’ en ziet in de praktijk steeds vaker dat zulke hypes gebruikt worden als controlemiddel. ‘Dat baart me zorgen’, vertelt ze. ‘Vanuit de eetstoornis worden steeds meer beperkingen opgelegd. In die zin zou je een veganistisch eetpatroon kunnen vergelijken met orthorexia, als het inderdaad als masker voor een eetstoornis dient.’ Reuver krijgt in de Ursula kliniek vaak de vraag of cliënten hun veganistische eetpatroon kunnen vasthouden. ‘We kijken in hoeverre het mogelijk is om naar eetgewoontes van cliënten te kijken, mits dat niet de eetstoornis stimuleert. Maar een veganistisch eetpatroon staan we niet toe.’ 
 
Moeilijker herstel 
Reuver: ‘De reden dat we dat niet toestaan is omdat het ongelofelijk moeilijk is om met alleen plantaardige voeding gewichtsherstel te bereiken. Cliënten die worden opgenomen komen vaak binnen met een BMI van tien of elf, zwaar ondergewicht. Die hebben echt meer nodig.’ Cliënten die vegetarisch eten kunnen dat gewoon blijven doen. ‘Vaak doen mensen dat vanuit idealisme, daar willen we natuurlijk niet aan tornen. Bovendien zijn er prima vleesvervangers, waar cliënten met een eetstoornis voldoende voedingsstoffen uit kunnen halen. Bij veganisme lukt dat veel minder.’  
Ook is het met een dergelijk eetpatroon volgens Reuver lastig om te leren spontaner en minder obsessief met eten om te gaan. ‘Met vriendinnen ergens gaan eten of lunchen is lastig als je bepaalde restricties hebt, het ontbreken van zo’n sociaal aspect is ook geen goede start voor je herstel.’ Vaak ziet Reuver wel dat cliënten die veganistisch binnenkwamen, dat hebben losgelaten als ze een gezonder gewicht hebben bereikt. ‘Daarmee is een belangrijk deel van de eetstoornis ook hersteld en er wordt op een gezondere manier over eten gedacht. Vaak kijken zij welk eetpatroon bij hen past, zonder dat het obsessief is. Als iemand verdergaat als vegetariër is dat geen probleem.’ 

Veganistisch in herstel 
De 31-jarige Inez is in herstel van een drugsverslaving. Daarna kwam boulimia om de hoek kijken, hoewel ze daar al langer mee kampte. ‘Ik heb 14 jaar boulimia gehad, maar nadat ik uit mijn slechte huwelijk stapte ging het wat beter. De obsessie bleef echter. Ik schrapte allerlei groepen voedingsmiddelen: geen pasta, brood of rijst, geen vetten. Zulke producten lokten vreetbuien uit, als ik zo min mogelijk te kiezen had ging het beter. Dat was veel overzichtelijker voor me. Als ik uit eten was geweest, dan voelde het alsof alles toch al verpest was en dan ging ik daarna nog naar de snackbar of nachtwinkel. Ik moest méér, om het vervolgens weer uit te braken. 
Inmiddels ben ik ook in herstel van boulimia en juist begonnen met veganistisch eten. Het helpt me om geen vreetbuien meer te krijgen. Maar ik ben er ook mee begonnen omdat een vriendin veganistisch at, zij wees me op het dierenleed. Ik doe het dus zeker ook voor de dieren. Ik ben wel gevarieerder gaan eten nu: pasta, brood en vetten passen weer binnen mijn eetgewoonten, maar dierlijke producten niet meer.’ 

Vitamine B12 
In de documentaire Boter, kaas noch eieren zien we presentatrice Milouska Meulens (o.a. Vroege Vogels) die sinds de geboorte van haar eerste kind een veganistische leefstijl heeft. Ze is heel strikt en overtuigd van haar goede bedoelingen. Haar kinderen eten ook zo veel mogelijk veganistisch en als haar vriend een stuk kaas koopt op de markt, heeft ze daar zichtbaar moeite mee. Omdat ze weet dat je als veganist nogal wat tekorten op kunt lopen, laat ze zich daarop testen. Ze blijkt een tekort aan vitamine B12 te hebben, wat kan leiden tot tintelingen, concentratieproblemen, depressie, psychose, dementie, vermoeidheid enzovoorts, enzovoorts. Dat is nog maar een kleine greep uit alle klachten die een gebrek aan vitamine B12 kan veroorzaken (zie kader). Meulens schrikt en hoewel ze de hele documentaire zegt dat ze ‘hoopt dat ze het niet altijd verkeerd heeft gedaan’, vindt ze het toch te ver te gaan om dit tekort op een natuurlijke wijze (dus door het eten van dierlijke producten, want B12 is de enige vitamine die niet uit plantaardig voedsel kan worden gehaald) aan te vullen. Ze besluit eerst supplementen te proberen en daarna wel verder te zien. Er wordt met geen woord gerept of ze haar kinderen ook laat testen, terwijl dat wel nodig zou moeten zijn. Kinderen kunnen nogal eens de dupe worden van de veganistische leefstijl van hun ouders. In Zweden werd eerder dit jaar een stel achter slot en grendel gezet, omdat hun 18 maanden oude dochter ernstig ondervoed was door een streng veganistisch dieet. De ouders dachten het vitaminetekort aan te vullen door zonneschijn, lachen en knuffelen… Als het kind een paar uur later op de spoedeisende hulp was verschenen, was het volgens de dienstdoende artsen gestorven. 
 
Orthorexia by proxy 
Hoewel orthorexia (een niet erkende eetstoornis waarbij je obsessief gezond eet) en veganisme natuurlijk niet hetzelfde zijn, gaat ‘orthorexia by proxy’ wel voornamelijk over veganisme. Hier is sprake van als kinderen een veganistisch dieet moeten volgen zonder dat ze daarbij extra voedingssupplementen en vitamines krijgen. Daardoor lopen kinderen ernstige tekorten op, die hun gezondheid schaadt. De website van de Nederlandse Veganisten Vereniging geeft aan dat baby’s en kinderen prima veganistisch kunnen worden grootgebracht en heeft een lijst gepubliceerd met wat kinderen in bepaalde leeftijdsgroepen gemiddeld binnen moeten krijgen. Ook staat te lezen dat er wel een aantal aandachtpunten zijn: omdat kinderen bijvoorbeeld een kleine maag hebben, kunnen ze al vol zitten, voordat ze voldoende voedingsstoffen hebben binnengekregen. De Belgische Koninklijke Academie voor Geneeskunde kwam eerder dit jaar met het advies dat kinderen onder de zestien en zwangere vrouwen beter niet veganistisch eten. ‘Essentiële vitamines als D en B12, calcium en ook andere voedingsstoffen die belangrijk zijn voor een goede ontwikkeling, zijn in dit dieet afwezig’, schrijven ze. ‘Dat kan zorgen voor groeiachterstand, psychomotorische vertragingen, ondervoeding en bloedarmoede.’ De artsen stellen in hun brief dat deze zaken in sommige gevallen niet meer ongedaan gemaakt kunnen worden. De Italiaanse parlementariër Elvira Savino vond zelfs dat ouders een gevangenisstraf van maximaal vier jaar moeten krijgen als ze hun kinderen alleen plantaardig laten eten en diende daar een wetsvoorstel voor in.  
Ons eigen Voedingscentrum raadt ouders altijd aan een professional in te schakelen. Woordvoerder Lolkje de Vries: ‘Een kind in de groei loopt een groot risico om tekorten op te lopen, wanneer hij of zij geen vlees, vis of zuivelproducten binnenkrijgt. Buiten dat we ouders aanraden hun kind vitamine B12 supplementen te geven, adviseren we hen ook altijd hulp van een diëtist in te schakelen, zodat diegene kan controleren of het kind wel voldoende voedingsstoffen om zich goed te ontwikkelen binnen krijgt.’ 

Idealen 
Dit artikel schetst misschien een negatief beeld over veganisme in het algemeen, wat niet de bedoeling is. Een veganistische leefstijl is goed voor het milieu en voor de dieren. Maar voor mensen die toch al een problematische relatie met eten hebben, of een achtergrond met geen maat kunnen houden (hallo Lef-lezer), is het in veel gevallen niet de meest gezonde keuze. Want hoe idealistisch ook, voor een onderliggende eetstoornis gelden weer hele andere idealen.